Soạn bài Sự phát triển của từ vựng - Văn 9 tập 1 ngắn gọn

Câu 1 trang 56 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi:

Từ chân trong các câu sau là từ nhiều nghĩa. Hãy xác định:

- Ở câu nào, từ chân dùng với nghĩa gốc.

- Ở câu nào, từ chân được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.

- Ở câu nào, từ chân được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.

a. Đề huề lưng túi gió trăng,

Sau chân theo một vài thằng con con.

     (Nguyễn Du, Truyện Kiều)

b. Năm em học sinh lớp 9A có chân trong đội tuyển của trường đi dự "Hội khoẻ Phù Đổng".

c. Dù ai nói nga nói nghiêng,

Thì ta vẫn vững như kiềng ba chân.

       (Ca dao)

d. Buồn trông nội cỏ rầu rầu,

 Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.

(Nguyễn Du, Truyện Kiều)

Trả lời:

  Tìm nghĩa của từ "chân" trong các câu:

   a. nghĩa gốc, chỉ một bộ phận của cơ thể.

   b. nghĩa chuyển → hoán dụ.

   c. nghĩa chuyển → ẩn dụ.

   d. nghĩa chuyển → ẩn dụ.

Câu 2 trang 57 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi:

Từ điển tiếng Việt (Sđd) định nghĩa từ trà như sau:

Trà: búp hoặc lá cây chè đã sao, đã chế biến, để pha nước uống. Pha trà. Ấm trà ngon. Hết tuần trà.

Dựa vào định nghĩa trên, hãy nêu nhận xét về nghĩa của từ trà trong những cách dùng như: trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua (mướp đắng).

Trả lời: 

Trà trong các trường hợp trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua (mướp đắng),... được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ : sản phẩm từ thực vật được chế biến thành dạng khô, để pha nước uống. 

Câu 3 trang 57 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi:

Từ điển tiếng Việt (Sđd) nêu nghĩa gốc của từ đồng hồ như sau:

Đồng hồ: dụng cụ đo giờ phút một cách chính xác. Đồng hồ đeo tay. Đồng hồ báo thức.
Dựa vào những cách dùng như: đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng,... hãy nêu nghĩa chuyển của từ đồng hồ.

Trả lời:

 Trong các từ đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng,... từ đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ : dụng cụ đo có bề ngoài giống đồng hồ.

Câu 4 trang 57 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi:

Hãy tìm ví dụ để chứng minh rằng các từ hội chứng, ngân hàng, sốt, vua là những từ nhiều nghĩa.

Trả lời: 

- Nghĩa gốc: tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh.a. Hội chứng

VD: Hội chứng đao

- Nghĩa chuyển: tập hợp nhiều hiện tượng, sự kiện biểu hiện một tình trạng, một vấn đề xã hội, cùng xuất hiện ở nhiều nơi.

VD: Lạm phát, thất nghiệp là hội chứng của tình trạng suy thoái kinh tế.

b. Ngân hàng

 - Nghĩa gốc: tổ chức kinh tế hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh và quản lí các nghiệp vụ tiền tệ, tín dụng.

VD: Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, Ngân hàng BIDV,...

- Nghĩa chuyển: kho lưu trữ những thành phần, bộ phận của cơ thể để sử dụng khi cần như trong ngân hàng máu, ngân hàng gen,… hay tập hợp các dữ liệu liên quan tới một lĩnh vực, được tổ chức để tiện tra cứu, sử dụng như trong ngân hàng dữ liệu, ngân hàng đề thi…

c. Sốt

- Nghĩa gốc: tăng nhiệt độ cơ thể lên quá mức bình thường do bị bệnh.

VD: Cô ấy bị sốt đến 40 độ.

- Nghĩa chuyển: ở trạng thái tăng đột ngột về nhu cầu, khiến hàng trở nên khan hiếm giá tăng nhanh.

VD: cơn sốt đất, cơn sốt vàng…

d. Vua

- Nghĩa gốc: người đứng đầu nhà nước quân chủ.

VD: Năm 1010 vua Lí Thái Tổ dời đô về Thăng Long.

- Nghĩa chuyển: người được coi là nhất trong một lĩnh vực nhất định, thường là sản xuất, kinh doanh, thể thao, nghệ thuật.

VD: vua dầu hỏa, vua ô tô, vua bóng đá, vua nhạc pop…

Câu 5 trang 57 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi:

Đọc hai câu thơ sau:

Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.

(Viễn Phương, Viếng lăng Bác)

Từ mặt trời trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép tu từ từ vựng nào? Có thể coi đây là hiện tượng một nghĩa gốc của từ phát triển thành nhiều nghĩa được không? Vì sao?

Trả lời:

- Từ “mặt trời” trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép tu từ ẩn dụ.

- Đây không phải là hiện tượng phát triển nghĩa của từ, bởi vì sự chuyển nghĩa của từ mặt trời trong câu thơ chỉ có tính chất lâm thời, nó không làm cho từ có thêm nghĩa mới và không thể đưa vào để giải thích trong từ điển.

Sachbaitap.com