Soạn bài Viết bài làm văn số 1: Nghị luận xã hội SBT Ngữ Văn 12 tập 1

Phân tích đề, lập dàn ý chi tiết cho các đề văn sau :

Trước khi thực hành luyện tập ở nhà để chuẩn bị cho bài viết trên lớp, anh (chị) cần thực hiện những thao tác sau đây :

- Đọc kĩ các đề bài tham khảo và phần Gợi ý cách làm bài của SGK, chú ý những định hướng về kĩ năng và kiến thức của thầy (cô) giáo trên lớp. Dựa trên sự định hướng đó và tài liệu để lựa chọn một vấn đề mà mình hứng thú, chuẩn bị những kiến thức cần thiết để trình bày tốt vấn đề này trong bài làm ở lớp.

- Sau khi đã lựa chọn một hoặc một số vấn đề nhất định theo gợi ý của thầy (cô) giáo và tài liệu, anh (chị) cần tìm kiếm, thu thập những thông tin cơ bản liên quan đến đề tài, xử lí tốt các thông tin này, suy ngẫm và định hướng quan điểm, cảm xúc của chính mình khi nghị luận.

- Lập dàn ý chi tiết và có thể viết thử một số phần mà anh (chị) thấy hứng thú hoặc còn lúng túng trong cách xử lí thông tin, trình bày nội dung và diễn đạt. Việc chuẩn bị tài liệu và viết thử hoàn toàn khác với sự sao chép máy móc, dập khuôn hay quay cóp bài. Việc chuẩn bị kĩ các tài liệu, đọc tài liệu để tìm kiếm, ghi nhớ và phân tích thông tin cũng như việc thực hành viết thử để luyện tập kĩ năng trình bày, giúp anh (chị) làm chủ được tri thức và kĩ năng khi viết bài trên lớp. Không thể nghị luận một cách thực sự nghiêm túc và trình bày tốt về bất kì vấn đề gì nếu còn thiếu thông tin và lúng túng về kĩ năng vì không có sự chuẩn bị kĩ lưỡng.

1. Đề 2,3, trang 35, SGK.

Đề 2. "Mọi phẩm chất của đức hạnh là ở trong hành động"

Ý kiến trên của M. Xi-xê-rông (nhà triết học La Mã cổ đại) gợi cho anh (chị) những suy nghĩ gì về việc tu dưỡng và học tập của bản thân?

Đề 3. Hãy phát biểu ý kiến của anh (chị) về mục đích học tập do UNESCO đề xướng: "Học để biết, học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định mình".

Trả lời:

- Các thông tin cần thiết để thực hiện bài làm theo đề 2, 3 trong SGK chủ yếu là những thông tin liên quan đến bản thân anh (chị) : quan niệm, kinh nghiệm về vấn đề tu dưỡng và học tập. Do đó, cần suy ngẫm kĩ, trình bày rõ ràng, mạnh dạn và chân thực cả những mặt tích cực và mặt hạn chế của bản thân. Tránh trình bày chung chung, sáo rỗng, hô khẩu hiệu suông.

2. Thi hào Đức Rên-nơ Ma-ri-a Rin-ke đã viết cho một người bạn của mình như sau. “Tình yêu của một người đối với một người khác, đó có lẽ là sự thử thách khó khăn nhất đối với mỗi một người trong chúng ta”.

Từ lời khẳng định trên, anh (chị) hãy phát biểu những suy nghĩ của mình về ý nghĩa của tình yêu và trách nhiệm của tuổi trẻ trong tình yêu.

Trả lời:

Vấn đề nghị luận trong đề bài này liên quan trực tiếp đến cuộc sống và tâm hồn của tuổi trẻ : Ý nghĩa của tình yêu thực sự và trách nhiệm của tuổi trẻ trong tình yêu. Có thể trình bày theo những gợi ý sau :

- Giải thích vắn tắt nhận định của Rin-ke : Vì sao tình yêu của một người đối với một người khác lại là thử thách, khó khăn? Con người cần vượt qua những thử thách, khó khăn ấy như thế nào ?

- Bàn luận mở rộng : Anh (chị) quan niệm như thế nào là tình yêu thực sự, tình yêu cao đẹp ? Tuổi trẻ là tuổi của tình yêu, nhưng tuổi trẻ thường gặp những khó khăn, thử thách gì khi đến với tình yêu ? Trách nhiệm trong tình yêu là gì ? Sự hời hợt, dễ dãi, buông thả trong tình yêu sẽ dẫn đến những nguy cơ gì trong đời sống của con người ?

- Trình bày những trải nghiệm, cảm xúc của bản thân về vấn đề này_.

- Xác định quan niệm, thái độ, cảm xúc của anh (chị) về vấn đề sẽ trình bày. Đề tài này gần gũi với đời sống của tuổi trẻ nhưng bản chất vấn đề rất phong phú, phức tạp, vì vậy, anh (chị) nên hướng vào trọng tâm : ý nghĩa của tình yêu và trách nhiệm của tuổi trẻ trong tình yêu.

- Lập dàn ý chi tiết và tiến hành viết bài. Sau khi lập dàn ý chi tiết, hãy viết thử toàn bộ văn bản hay một số phần nà bản thân anh (chị) thấy hứng thú nhất hoặc khó nhất để vượt qua những điều còn vướng mắc trong tư duy và diễn đạt.

3_. "Giá trị của con người không ở chân lí người đó sở hữu hoặc cho rằng mình sở hữu, mà ở nỗi gian khó chân thành người đó nhận lãnh trong khi đi tìm chân lí” (Lét-xinh).

Từ câu nói trên, anh (chị) suy nghĩ gì về những thành công và thất bại trong hành trình tìm kiếm những giá trị cao đẹp của đời sống con người ?

Trả lời:

Trả lời:

“Con người đồng thời phải tạo ra và chế ngự sự đam mê”

a) Giải thích khái niệm :

- Đam mê : sự yêu thích, hứng thú đến mức cao độ với một đối tượng nào đó trong cuộc sống. Đối tượng ấy có thể là con người, công việc, cảnh vật, thú vui...

- Tạo ra và chế ngự: là hai khái niệm trái ngược, vừa khơi gợi, nuôi dưỡng, phát triển, vừa kìm nén, khống chế.

b) Lí giải vấn đề:

- Tạỉ sao con người phải tạo cho mình niềm đam mê ?

+ Niềm đam mê giúp con người có hứng thú, có động lực tích cực để làm việc, học tập, sáng tạo. Không có niềm đam mê, con người trở thành những cái máy vô hồn, mọi công việc đều thực hiện miễn cưỡng theo bổn phận, nghĩa vụ, sĩ diện bởi sự thúc đẩy bên ngoài mà không có sự giục giã, hối thúc mãnh liệt bên trong; và tất nhiên như thế sẽ không thể có kết quả tốt.

+ Niềm đam mê giúp con người nâng cao chất lượng cuộc sống bởi những hứng thú tích cực với thế giới bên ngoài, đó có thể là những cảnh sắc thiên nhiên, có thể là thể thao, thưởng thức nghệ thuật... Con người sẽ mạnh mẽ, năng động và thân thiện hơn với cuộc sống, con người, cảnh vật; sẽ được bồi đắp tâm hồn, rèn luyện thêm tính cách...

+ Niềm đam mê giúp con người có khả năng được hưởng hạnh phúc vì đam mê là điều không thể thiếu được trong tình yêu và hôn nhân ; quan hệ lứa đôi và gia đình sẽ miễn cưỡng, lạnh lẽo nếu thiếu đam mê.

- Tại sao con người phải chế ngự niềm đam mê ?

+ Đam mê giống như ngọn lửa có thể thắp sáng đường đi, cuộc đời, đem lại sức sống, sự ấm áp cho trái tim con người nhưng nếu không biết cách chế ngự, ngọn lửa ấy cũng có thể bùng cháy và thiêu đốt chính con người.

+ Cuộc sống luôn đa diện, sự đam mê quá mức vào một lĩnh vực hay bình diện nào đó sẽ khiến con người mất đi sự cân bằng, thậm chí sẽ méo mó về tính cách.

Sự đam mê nếu bị đẩy tới cao độ sẽ hút kiệt cả tinh thần và thể chất con người, họ sẽ mất đi khả năng cảm nhận thế giới xung quanh với những sắc màu phong phú, đa dạng khác.

+ Sự đam mê nhiều khi gắn liền với việc con người phải hi sinh những giá trị nào đó xung quanh mình hoặc trong chính bản thân mình : gia đình, bạn bè, nhân cách... Con người phải biết tạo ra, nuôi dưỡng và chế ngự niềm đam mê, phải biết làm chủ chính mình.

5_. Anh (chị) hãy trả lời câu hỏi sau của nhà thơ Tố Hữu :

Ôi ! Sống đẹp là thế nào, hỡi bạn ?

(Một khúc ca)

Trả lời:

 + Khi sống vị tha, tình nghĩa, con người sẽ có được niềm vui lương thiện và sự thanh thản trong lòng, sẽ nhận được sự yêu thương, quý trọng của cộng đồng.

6. Trình bày suy nghĩ của anh (chị) về quan niệm : “Tiền là người nô lệ tốt và là ông chủ tồi”.

Trả lời:

+ Biết quý trọng đồng tiền chân chính, có ý thức lao động làm ra đồng tiền chính đáng để nâng cao giá trị cuộc sống. Không hoang phí, nhưng cũng không ki cóp, keo kiệt, vì đồng tiền chỉ có giá trị khi nó được sử dụng hữu ích trong cuộc sống. Nghĩa là biết quý trọng nhưng không quá coi trọng đồng tiền.

7. Tuân Tử (313-235 trước CN) nói : “Người chê ta mà chê phải là thầy của ta, người khen ta mà khen phải là bạn ta, những kẻ vuốt ve, nịnh bợ ta chính là kẻ thù của ta vậy”.

Anh (chị) hiểu câu nói trên như thế nào ?

Trả lời:

a) Giải thích khái niệm:

- Thầy là người có thể đưa đến cho chúng ta một bài học nào đó trong các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống, từ kiến thức văn hoá đến những bài học làm người, giúp chúng ta trưởng thành. Có người thầy dạy kiến thức trong nhà trường, có người thầy dạy nghề nghiệp trong thực tế cuộc sống, lại có những người thầy dạy chúng ta cách ứng xử giữa cuộc đời. Thầy có thể là giáo viên trong nhà trường, cũng có thể là cha mẹ, bạn bè, là những người có tác động tích cực tới sự trưởng thành của ta.

- Bạn là người thân thiết, tin cậy để chúng ta có thể chia sẻ những quan niệm hay nỗi niềm, chúng ta luôn tìm thấy sự đồng cảm, tri âm, sự giúp đỡ vô tư ở những người bạn đích thực. Bạn có thể đồng trang lứa để dễ tìm thấy sự đồng cảm, nhưng cũng có thể là bạn vong niên, những người ta không chỉ tìm thấy sự tri âm, cảm thông, thấu hiểu mà còn cả sự kính trọng như cha mẹ, thầy cô...

- Kẻ thù là kẻ luôn có sự đối đầu với ta về quan niệm sống, là kẻ không bao giờ mong chúng ta gặp những điều tốt lành. Mối quan hệ giữa kẻ thù với ta có thể chỉ dừng lại ở những mâu thuẫn nhỏ nhặt của sự ghen ghét, đố kị, nhưng cũng có những kẻ luôn có mâu thuẫn đối kháng với ta, thậm chí không thể cùng tồn tại, không đội trời chung.

- Chê phải là chỉ ra những thiếu sót, những nhược điểm có thực của ta trong một bình diện nào đó, từ hình thức bên ngoài, trang phục, đầu tóc đến cách sống, cách nghĩ, cách ứng xử, khả năng nhận thức, trình độ học vấn, đạo đức, tác phong,... Nói cách khác, chê phải là làm cho chúng ta nhận thức sâu sắc những hạn chế, yếu kém của bản thân mình_.

- Khen phải là phát hiện và khẳng định những điểm mạnh, những thành công của chúng ta ở một hay nhiều bình diện. Khen phải giúp chúng ta tự tin vào những cố gắng của mình để tiếp tục phấn đấu.

- Vuốt ve, nịnh bợ là nói những điều tốt đẹp cho những thiếu sót, nhược điểm của ta, khẳng định những mặt mạnh mà ta không hề có. Vuốt ve, nịnh bợ là thái độ giả dối khiến chúng ta dễ bị ảo tưởng, khó nhìn nhận mình một cách trung thực.

b) Lí giải vấn đề : Tại sao người chê ta mà chê phải là thầy của ta, người khen ta mà khen phải là bạn ta, những kẻ vuốt ve, nịnh bợ ta chính là kẻ thù của ta ?

- Người chê ta mà chê phải là thầy ta vì họ giúp ta nhìn thấy thiếu sót của mình, giúp chúng ta sửa đổi, phấn đấu và tiến bộ, cũng có nghĩa là dạy cho chúng ta những bài học bổ ích, giúp ta trưởng thành. Người có thể chỉ ra những khiếm khuyết của ta không chỉ có kiến thức, có trình độ học vấn hoặc kinh nghiệm trong cuộc đời mà còn là người có tấm lòng chân thành, có thái độ thẳng thắn, thực sự mong chúng ta tiến bộ, mong những điều tốt đẹp ở chúng ta - đó chính là những phẩm chất của người thầy.

- Người khen ta mà khen phải là bạn ta vì khi khẳng định những thành công, những ưu điểm có thực của ta, họ đã thể hiện tấm lòng chân thành của những người bạn. Bởi chỉ có những người bạn đích thực mới vui sướng một cách vô tư trước mỗi thành công hay ưu điểm của bạn mình. Trước những lời khen chân thành, chính xác, chúng ta sẽ có thêm niềm vui, sự tự tin ở chính bản thân mình để tiếp tục phát huy và có thêm những điều tốt đẹp.

-    Những kẻ vuốt ve, nịnh bợ ta chính là kẻ thù của ta trước hết vì họ là người giả dối, không chân thành với chúng ta. Sự giả dối ấy thường hướng tới một mun lợi cụ thể mà do cảm giác được ve vuốt dễ chịu, ta có thể đem đến cho họ. Và vì thế, những lòi khen nịnh bợ ấỷ là vì họ chứ không phải vì ta. Tất nhiên, khi nói những lời nịnh bợ giả dối, họ không hề coi trọng chúng ta, khi chúng ta không còn giá trị lợi dụng, sự nịnh bợ ve vuốt ấy cũng chấm dứt nhanh chóng. Mặt khác, sự nịnh bợ giả dối sẽ che khuất những nhược điểm mà lẽ ra chúng ta phải tỉnh táo nhận thức để khắc phục. Sự ảo tưởng về bản thân mình khiến chúng ta yên tâm sống cùng những nhược điểm, những thói xấu, và sự tiếp tục duy trì tình trạng ấy sẽ khiến chúng ta thất bại trong cuộc đời, trong sự nghiệp, trở thành kẻ ngốc nghếch trước mặt mọi người. Đó là điều kẻ thù của chúng ta mong muốn...

c)   Bàn luận mở rộng vấn đề

- Câu nói của Tuân Tử là một bài học lớn về đạo làm người, cách ứng xử và xét đoán con người. Cách nhìn nhận Tuân Tử đưa ra tinh tế và sâu sắc vì đó là cách đánh giá con người căn cứ vào chính cách ứng xử của họ.

- Tuy nhiên cách đánh giá này không hề dễ dàng bởi thói thường ở đời, ai cũng muốn vươn tới sự hoàn mĩ, ai cũng thích được khen, được khẳng định, không ai thích nghe những lời chê bai mình bất kể ở lĩnh vực nào ; còn những lời vuốt ve nịnh bợ lại luôn khiến con người thấy dễ chịu, thoả mãn.