Soạn bài Sông Đáy SGK Ngữ Văn 11 tập 2 Cánh diều

* Nội dung chính: Bài thơ kể về tâm trạng, nỗi nhớ của một đứa con trở về quê hương và gặp lại con sông Đáy, nơi tạo nên ký ức tuổi thơ và những hình ảnh đẹp của người mẹ. 

Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 39 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

- Đọc trước bài thơ Sông Đáy, tìm hiểu thêm thông tin về nhà thơ Nguyễn Quang Thiều.

- Em biết những bài thơ, bài hát nào viết về con sông quê hương? Ấn tượng, cảm xúc, suy nghĩ,... mà những bài thơ, bài hát đó gợi ra cho em là gì?

Trả lời:

- Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều:

+  Sinh năm: 1957

+ Quê quán: Hoàng Dương, xã Sơn Công, huyện Ứng Hòa, tỉnh Hà Tây (nay là Hà Nội).

+ Chức vụ: Nhà văn, nhà thơ, kịch tác gia, dịch giả.

- Những bài thơ, bài hát viết về con sông quê hương: Sông quê em và sông quê anh – Nghi Lâm; Ráng chiều – Lâm Bình; Bài thơ: Nhớ sông quê – Hoàng Minh Tuấn; Khúc hát dòng sông – Phan Thu Hà. Nhớ con sông quê hương – Tế Hanh....

- Ấn tượng mà những bài thơ, bài hát gợi ra: dòng sông luôn có sự gắn bó mật thiết và là biểu tượng sâu sắc của quê hương. Dòng sông đầy ắp những kỉ niệm, kí ức tuổi thơ của biết bao người. Những bài thơ, những câu hát nhắc nhở ta về nguồn cội, về những kí ức êm đềm và tình yêu quê hương, đất nước.

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 39 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Chú ý mối quan hệ giữa hình ảnh lưng mẹ và “mảnh sóng đêm”.

Phương pháp:

Đọc kĩ khổ thơ một, hiểu được hình ảnh lưng mẹ và “mảnh sông đêm”. Từ đó so sánh để thấy mối quan hệ giữa hai chi tiết.

Trả lời:

Thi sĩ đã ví von đặt ngang hành sông Đáy với hình ảnh mẹ. Sông cung cấp nước cho cây cỏ, cho con người, ban cho mọi vật sự sống. Bởi vậy, mẹ ở đây có thể hiểu là mẹ thiên nhiên – nguồn cội của sự sống. Hiểu theo ý nghĩa đơn giản, thực chất mẹ ở đây chính là người mẹ của nhà thơ. Nếu như dòng sông ban cho ta nước, thì mẹ chính là người ban tặng cho ta tình yêu.

Câu 2 (trang 40 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Hình ảnh "giàn giụa nước mưa sông" gợi cho em liên tưởng gì?

Phương pháp:

Đọc kĩ khổ thơ thứ ba, đưa ra nội dung của hình ảnh “giàn giụa nước mưa sông”, từ đó liên tưởng đến điều gì?

Trả lời:

Hình ảnh "giàn giụa nước mưa sông" gợi cho em liên tưởng đến những giọt nước mắt của chảy không ngừng bởi nỗi nhớ quê hương tha thiết, cồn cào, nhà thơ nhớ thương và muốn khóc, muốn vỡ òa cho thỏa nỗi lòng.

Câu 3 (trang 40 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Tại sao điệp ngữ "Sông Đáy ơi" được lặp lại ở khổ 3 và 4?

Phương pháp:

Đọc kĩ khổ thứ ba và bốn, chú ý điệp ngữ và nội dung thể hiện của tác giả.

Trả lời:

Điệp ngữ được lặp lại như muốn nhấn mạnh cái tình cảm nhớ nhung không thể nào quên trong lòng tác giả. Nó khắc sâu vào trái tim để rồi khắc khoải không quên. Tác giả lặp lại ở cả hai khổ để thể hiện sâu sắc tình cảm của mình sẽ không bao giờ quên.

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 40 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Bài thơ Sông Đáy được viết theo thể thơ nào? Việc lựa chọn thể thơ này cùng với cách chấm câu trong bài thơ có tác dụng gì đối với việc thể hiện cảm xúc của chủ thể trữ tình?

Phương pháp:

Đọc toàn bài, chú ý cấu trúc các câu, số tiếng trong một dòng để xác định thể thơ. Từ đó nhận xét về cách lựa chọn thể thơ và dấu chấm câu với thể hiện cảm xúc của tác giả.

Trả lời:

- Việc sử dụng thể thơ cùng dấu chấm câu tự do, thoải mái, giúp mạch thơ cùng mạch cảm xúc của bài thơ tự nhiên, thể hiện rõ nét tình cảm của tác giả dành cho con sông Đáy, cho thiên nhiên, con người nơi đây và cho mẹ của mình.

Câu 2 (trang 40 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Hình ảnh sông Đáy hiện lên qua những mốc thời gian nào trong cuộc đời của nhân vật trữ tình? Các mốc thời gian được sắp xếp theo trình tự nào? Ý nghĩa của trình tự này là gì? 

Phương pháp:

Đọc toàn bài, tìm những hình ảnh sông Đáy xuất hiện trong bài thơ để thấy được mốc thời gian của nhân vật trữ tình, cách sắp xếp các mốc thời gian đó như thế nào. Tác giả sắp xếp như vậy nhằm mục đích gì?

Trả lời:

- Hình ảnh sông Đáy hiện lên qua những mốc thời gian trong cuộc đời của nhân vật trữ tình từ ký ức đến hiện tại, từ khi nhân vật trữ tình còn nhỏ, đến lúc lớn lên đi xa quê hương và cuối cùng là ngày trở về.

- Trình tự thời gian này giúp cho mạch cảm xúc của tác giả được thể hiện rõ nét và chi tiết hơn. 

- Nó đã giúp thể hiện được những kỉ niệm vui buồn từ khi xa quê đến ngày trở về của tác giả. Qua đó đã nhấn mạnh hơn mối quan hệ mật thiết giữa sông Đáy với tác giả.

Câu 3 (trang 40 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Hình tượng “mẹ” xuất hiện bao nhiêu lần trong bài thơ? Ý nghĩa của hình tượng đó là gì?

Phương pháp:

Đọc toàn bài, đếm số lần xuất hiện của hình ảnh “mẹ”. Hình tượng đó nhằm thể hiện điều gì? (dựa vào nội dung chính của bài thơ)

Trả lời:

- Hình ảnh người mẹ xuất hiện 4 lần trong bài thơ

→ Giúp cho những kí ức về mẹ của nhân vật trữ tình được lưu giữ không chỉ trong tim mà còn qua những trang giấy lưu lại muôn đời. 

Câu 4 (trang 40 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Hình tượng “em” mang lại những cảm xúc gì về sông Đáy trong tâm hồn của nhân vật trữ tình? Vì sao?

Phương pháp:

Đọc toàn bài, hiểu được ý nghĩa của hình tượng “em” (dựa vào nội dung chính của bài thơ).

Trả lời:

Sông Đáy trong tâm hồn của nhân vật trữ tình không chỉ là nơi có những kí ức kỉ niệm với mẹ mà còn với “em”. Trong quá khứ, sông Đáy là nơi mà “em” đã cùng nhân vật trữ tình gặp gỡ, hẹn hò, nơi đây chính là nơi chứng kiến tình yêu đôi lứa đẹp đẽ. Họ yêu nhau nhưng không đến được với nhau, tuy nhiên, đó cũng là đoạn tình cảm mà tác giả rất trân trọng và ghi nhớ trong tim. Khi giờ đây trở về, sông Đáy chỉ còn mẹ đứng chờ mình, còn “em” thì không thấy đâu.

Câu 5 (trang 41 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Nhận diện một yếu tố tượng trưng trong bài thơ và chỉ ra vai trò của yếu tố đó đối với việc thể hiện nội dung.

Phương pháp:

Đọc toàn bài, chỉ ra yếu tố tượng trưng trong bài thơ và nêu vai trò của nó với nội dung chính của bài thơ.

Trả lời:

- Một yếu tố tượng trưng trong bài thơ mà em ấn tượng nhất là hình tượng con sông Đáy. Có thể nói, đây là một nhân vật chính trong bài thơ, được lấy làm tên tác phẩm.

-  Trong bài thơ, sông Đáy mang lại nhiều vai trò và ý nghĩa khác nhau. Đôi lúc nó là một phần quê hương, là tình mẫu tử thiêng liêng. Đôi lúc nó là tình yêu, là một người bạn cùng trò chuyện, níu giữ những kỉ niệm cuộc đời với tác giả.

Câu 6. (trang 41 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Từ nội dung bài thơ và những hiểu biết về văn hoá dân tộc, hãy lí giải vì sao tình cảm gắn bó, yêu thương với quê hương của người Việt đặc biệt sâu nặng. Tình cảm này liệu có thay đổi trong đời sống hiện nay?

Phương pháp:

Đọc toàn bài, từ nội dung của bài thơ kết hợp với vốn kiến thức thực tế của bản thân trình bày suy nghĩ về tình yêu thương quê hương. 

Trả lời:

- Quê hương từ lâu đã luôn chiếm một phần quan trọng trong cuộc đời của mỗi người Việt Nam. Tình yêu với quê hương không chỉ được vun đắp từ nhỏ, qua những câu ca dao, tục ngữ, qua những câu hát, câu ru mà còn cả qua những bài học.

- Tình cảm yêu quê hương đất nước là một truyền thống tốt đẹp và đáng quý của dân tộc Việt Nam, nó đã ăn sâu vào máu thịt, đi sâu vào lòng mỗi con người. Do đó, có thể khẳng định rằng dù đời sống hiện nay có nhiều thay đổi thì tình cảm với quê hương, đất nước của con người chắc chắn sẽ không bao giờ thay đổi. Thứ tình cảm đó sẽ luôn được gìn giữ và phát huy đến muôn đời.

Sachbaitap.com