Soạn bài Trau dồi vốn từ - Văn 9 tập 1 ngắn gọn

Câu 1 trang 101 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi:

Chọn cách giải thích đúng

• Hậu quả là

a. là kết quả sau cùng;
b. là kết quả xấu;

• Đoạt là:

a. chiếm được phần thắng;
b. thu được kết quả tốt;

• Tinh tú là:

a. phần thuần khiết và quý báu nhất;
b. sao trên trời (nói khái quát).

Trả lời:

Hậu quả: Kết quả xấu.

Đoạt: Chiếm được phần thắng.

Tinh tú: Sao trên trời (nói khái quát).

Câu 2 trang 101 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi:

Xác định nghĩa của yếu tố Hán Việt
a. Từ tuyệt (Hán Việt) có những nghĩa thông dụng nhất như sau:

• dứt, không còn gì;
• cực kì, nhất.

Cho biết nghĩa và giải thích nghĩa của âm tuyệt trong mỗi từ sau: tuyệt chủng, tuyệt đỉnh, tuyệt giao, tuyệt mật, tuyệt tác, tuyệt trần, tuyệt tự, tuyệt thực, tuyệt vời.
b. Từ đồng (Hán Việt) có những nghĩa thông dụng nhất như sau:

• cùng nhau, giống nhau;
•  trẻ em;
•  (chất) đồng.

Cho biết nghĩa và giải thích nghĩa của âmđồng trong mỗi từ sau: đồng âm, đồng ấu, đồng bào, đồng bộ, đồng chí, đồng dạng, đồng dao, đồng khởi, đồng môn, đồng niên, đồng sự, đồng thoại, đồng tiền.

Trả lời:

a) Tuyệt:

- Dứt, không còn gì: tuyệt chủng (bị mất hẳn nòi giống), tuyệt giao (cắt đứt giao thiệp), tuyệt tự (không có người nối dõi), tuyệt thực (nhịn không chịu ăn để phản đối - một hình thức đấu tranh).

- Cực kì, nhất: tuyệt đỉnh (điểm cao nhất, mức cao nhất), tuyệt mật (cần được giữ bí mật tuyệt đôi), tuyệt tác (tác phẩm văn học, nghệ thuật hay, đẹp đến mức coi như không còn có thể có cái hơn), tuyệt trần (nhât trên đời, không có gì sánh bằng).

b)  Đồng:

- Đồng là cùng nhau, giống nhau.

+ đồng âm: có âm giống nhau;

+ đồng bào: những người cùng một giống nòi, một dân tộc, một Tổ quốc với hàm ý có quan hệ thân thiết như ruột thịt;

+ đồng bộ: phối hợp với nhau một cách nhịp nhàng;

+ đồng chí: người trung chí hướng chính trị;

+ đồng dạng: có một dạng như nhau;

+ đồng khởi: cùng vùng dậy dùng bạo lực để phá ách kìm kẹp;

+ đồng môn: cùng học một thầy hay cùng môn phái;

+ đồng niên: cùng tuổi;

+ đồng sự: cùng làm việc ở một cơ quan - những người ngang hàng với nhau.

- đồng là trẻ em.

+ đồng ấu: trẻ em khoảng 7, 8 tuổi;

+ đồng dao: lời hát dân gian của trẻ em;

+ đồng thoại: truyện viết cho trẻ em.

- đồng là (chất) kim loại gọi là đồng: trống đồng, lư đồng...

Câu 3 trang 102 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi: 

Sửa lại lỗi dùng từ trong các câu sau

a. Vào đêm khuya, đường phố im lặng.

b. Trong thời kì đổi mới, Việt Nam đã thành lập quan hệ ngoại giao với hầu hết các nước trên thế giới.

c. Những hoạt động từ thiện của ông khiến chúng tôi rất cảm xúc.

Trả lời: 

a.  Từ "im lặng” dùng sai vì không phù hợp. Có thể thay im lặng bằng vắng lặng, yên tĩnh: Vào đèm đường phổ rất vắng lặng (yên tĩnh).

b.  Từ "thành lập" dùng sai vì không phù hợp. Có thể thay thành lập bằng thiết lập. Trong thời kì đổi mới, Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao với hầu hết các nước trên thế giới.

c.  Từ cảm xúc dùng sai vì không phù hợp. Có thể thay cảm xúc bằng cảm động. Những hoạt động từ thiện của ông khiến chúng tôi rất cảm động.

d.  Từ dự đoán dùng sai vì không phù hợp. Có thể thay dự đoán bằng phỏng đoán, ước đoán, ước tính. Các nhà khoa học phỏng đoán những chiếc bình này đã có cách đây 2500 năm.

Câu 4 trang 102 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi:

Bình luận ý kiến sau đây của Chế Lan Viên:

Hãy nghe một thanh niên nông thôn rồi nghe bà mẹ của anh hay ông nội của anh nói chuyện ta sẽ hiểu ai là người có tiếng nói giàu hình ảnh sắc màu. Chỉ một chuyện cây lúa thôi, mà biết bao là sáng tạo về ngôn ngữ:

Gió đông là chồng lúa chiêm

Gió bấc là duyên lúa mùa

Được mùa lúa, úa mùa cau

Được mùa cau, đau mùa lúa

Chiêm khôn hơn mùa dại

Mùa nứt nanh, chiêm xanh đầu

Lúa chiêm nép ở đầu bờ

Hễ nghe tiếng sấm phất cờ mà lên.

Cô kĩ sư nông học ơi, nếu ngày nay cô không nói được tiếng nói như vậy nữa, thì cô có thu được mùa lúa, nhưng đã bỏ mất cả một mùa ngôn ngữ đẹp đẽ của tộc đấy. Bởi thế, tôi muốn nói, đồng thời với việc giữ gìn sự trong sáng cảu tiếng Việt, phải giữ gìn sự giàu có, muôn vàn giàu có của nó. Trong thói quen, chúng ta hay tự ti; khẳng định lại một lần nữa sự giàu có của tiếng nói dân tộc, cũng là một điều quan trọng chứ sao.

(Chế Lan Viên, Làm cho tiếng nói trong sáng, giàu và phát triển, trong Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt”)

Trả lời:

 Nhà thơ Chế Lan Viên đã khẳng định: tiếng Việt chúng ta rất phong phú, trong sáng và giàu đẹp. Điều đó được thể hiện rất rõ trong lời tiếng nói của những người nông dân, người lao động. Ngày nay chúng ta vẫn phải tiếp tục học tập lời ăn tiếng nói của họ. Có như vậy chúng ta mới bảo tồn được sự giàu có của tiếng Việt, giữ gìn được sự trong sáng đẹp đẽ của ngôn ngữ tiếng Việt.

Câu 5 trang 103 - Văn 9 Tập 1 

Câu hỏi:

Chủ Tịch Hồ Chí Minh đã nói tới việc lấy tài liệu để viết như sau:

Muốn có tài liệu thì phải tìm, tức là:

1. Nghe: Lắng tai nghe các cán bộ, nghe các chiến sĩ, nghe đồng bào để lấy tài liệu mà viết.

2. Hỏi: Hỏi những người đi xa về, hỏi nhân dân, hỏi bộ đội những việc, những tình hình ở các nơi.

3. Thấy: Mình phải đi đến xem xét, mà thấy.

4. Xem: Xem báo chí, xem sách vở. Xem báo chí trong nước, báo chí nước ngoài.

5. Ghi: Những cái gì đã nghe, đã thấy, đã hỏi được, đã học được, thì chép lấy để dùng mà viết […].

(Hồ Chí Minh, Cách viết, trong Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt)

Từ ý kiến trên, em hãy nêu cách em sẽ thực hiện để tăng vốn từ?

Trả lời: 

Dựa vào ý kiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, để làm tăng vốn từ về số lượng, ta cần:

- Chú ý quan sát, lắng nghe tiếng nói hằng ngày của mọi người xung quanh và cả trên phát thanh, truyền hình.

- Đọc sách báo nhất là các tác phẩm văn học nổi tiếng.

- Ghi chép lại nhừng từ ngử mới đã nghe, đã đọc được. Tra cứu từ điển, hỏi thầy cô, ba má, anh chị những tờ khó.

- Tập sừ dụng những từ ngữ mới ấy.

Câu 6 trang 103 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi:

Cho các từ ngữ: phương tiện, cứu giúp, mục đích cuối cùng, viện trợ, yếu điểm, điểm yếu, điểm thiếu sót, khuyết điểm, đề bạt, đề cử, đề đạt, đề xuất, láu lỉnh, láu táu, liến láu, liến thoắng, hoảng hồn, hoảng loạn, hoảng hốt, hoảng sợ;

Chọn từ điền vào chỗ trống trong các câu sau sao cho thích hợp:

a. Đồng nghĩa với “cứu cánh” là /…/

b. Đồng nghĩa với “nhược điểm” là /…/

c. Trình ý kiến, nguyện vọng lên cấp trên là /…/

d. Nhanh nhảu mà thiếu chín chắn là /…/

e. Hoảng đến mức có những biểu hiện mất trí là /…/

Trả lời: 

a.  Cứu cánh = mục đích cuối cùng.

b.  Nhược điểm = điểm yếu

c.  Trình ý kiến, nguyện vọng lên cấp trên là đề đạt.

d.  Nhanh nhảu mà thiếu chín chắn là láu táu.

e.  Hoảng đến mức có những biểu hiện mất trí là hoảng loạn.

f.  Đồng nghĩa với câu tục ngữ “Kiến tha lâu đầy tổ" là “tích tiểu thành đại ".

Câu 7 trang 103 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi:

Phân biệt nghĩa của những từ ngữ sau và đặt câu với mỗi từ ngữ đó.

a. nhuận bút / thù lao;

b. tay trắng / trắng tay;

c. kiểm điểm / kiểm kê;

d. lược khảo / lược thuật.

Trả lời:

a.  Nhuận bút: tiền trả cho người sáng tác một tác phẩm.

     Còn là khoản tiền công để bù đắp vào lao động đã bỏ ra. 

=> Nghĩa của từ thù lao rộng hơn nghĩa của nhuận bút rất nhiều.

b.  Tiêu chí: tính chất, dấu hiệu làm căn cứ để nhận biết, xếp loại.

     Tiêu chuẩn: điều quy định để làm căn cứ đánh giá

c.  Tay trắng: không có chút vốn liếng của cải gì.

    Trắng tay: bị mất hết tiền bạc của cải, không còn gì cả.

e.  Kiểm điểm: xem xét đánh giá lại từng cái hoặc từng việc để có được một nhận định chung.

    Kiểm kê: Kiểm lại từng cái, từng món để xác định số lượng và chất lượng của chúng.

e.  Lược khảo: nghiên cứu một cách khái quát  những cái chính, không đi vào chi tiết.

    Lược thuật: Kể, trình bày tóm tắt.

Câu 8 trang 104 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi:

Trong tiếng Việt có các từ ghép và từ láy như: kì lạ - lạ kì, nguy hiểm - hiểm nguy, thương xót - xót thương; khắt khe - khe khắt, lừng lẫy - lẫy lừng,… là những từ có các yếu tố cấu tạo giống nhau và nghĩa, về cơ bản, không khác nhau. Hãy tìm những từ ghép và từ láy tương tự.

Trả lời: 

- Các từ ghép: thương yêu - yêu thương; bàn luận - luận bàn; tranh đấu - đấu tranh; ca ngợi - ngợi ca; cầu khẩn - khẩn cầu; bảo đảm - đảm bảo, đơn giản - giản đơn; hiền dịu - dịu hiền; cưc khổ - khổ cực

- Các từ láy: bề bộn - bộn bề; bồng bềnh - bềnh bồng; mông mênh - mênh mông; dạt dào — dào dạt; dồn dập - dập dồn; hắt hiu - hiu hắt; hờ hững - hừng hờ; tha thiết - thiết tha, quẩn quanh - quanh quẩn...

Câu 9 trang 104 - Văn 9 Tập 1

Câu hỏi:

Cho các tiếng Hán Việt: bất (không, chẳng), bí (kín), đa (nhiều), đề (nâng, nêu ra), gia (thêm vào), giáo (dạy bảo), hồi (về, trở lại), khai (mở, khơi), quảng (rộng, rộng rãi), suy (sút, kém), thuần (ròng, không pha tạp), thủ (đầu, đầu tiên, người đứng đầu), thuần (thật, chân thật, chân chất), thuần (dễ bảo, chịu khiến), thuỷ (nước), tư (riêng), trữ (chứa, cất), trường (dài), trọng (nặng, coi nặng, coi là quý), vô (không, không có), xuất (đưa ra, cho ra), yếu (quan trọng). Với mỗi tiếng, hãy tìm hai từ ghép có chứa yếu tố đó.

Trả lời: 

Tìm từ ghép có yếu tố Hán Việt:

- bất (không, chẳng): bất biến, bất bình đẳng, bất chính, bất công, bất diệt...

- bí (kín): bí mật, bí ẩn, bí hiểm, bí quyết, bí danh, bí truyền...

- đa (nhiều): đa dạng, đa diện, đa nghĩa, đa mưu, đa khoa, đa cảm... 

- đề (nâng, nêu ra): đề bạt, đề án, đề cao, đề cử, đề cập, đề nghị, đề xuất.

- gia (thêm vào): gia công, gia cố, gia nhập, gia hạn...

- giáo (dạy bảo): giáo án, giáo dục, giáo viên, giáo vụ, giáo khoa, giáo huấn...

- hồi (về, trở lại): hồi hương, hồi phục, hồi sinh, hồi tâm, hồi tỉnh, hồi xuân..

- khai (mở, khởi đầu): khai bút, khai hỏa, khai hóa, khai trương, khai mạc, khai hoang...

- quảng (rộng, rộng rãi): quảng trường, quảng cáo, quảng đại, quảng giao...

- suy (sút kém): suy thoái, suy đồi, suy nhược, suy tàn..

- thuần (ròng, không pha tạp): thuần chủng, thuần khiết, thuần phong, thuần túy...

- thủ (đầu, đầu tiên, đứng đầu): thủ đô, thủ khoa, thủ phủ, thủ lĩnh, thủ trưởng. ..

- thuần (thật, chân thật, chân chất): thuần hậu, thuần phác...

- thuần (dễ bảo, chịu khiến): thuần phục, thuần hóa, thuần dưỡng...

- thủy (nước): thủy chiến, thủy quân, thủy lực, thủy lợi, thủy sản, thủy triều, thủy văn...

- tư (riêng): tư hữu, tư lợi, tư nhân, tư thục, tư thù...

- trữ (chứa, cất): tích trữ, dự trữ, tàng trữ, trữ lượng...

- trường (dài): trường ca, trường thọ, trường tồn, trường kì, trường sinh, trường thiên..

- trọng (nặng, coi nặng, coi là quý): trọng lượng, trọng dụng, trọng điểm, trọng tâm, trọng trách, trọng thưởng...

- vô (không, không có): vô biên, vô chủ, vô cùng, vô tận, vô địch, giá, vô dụng, vô hiệu...

- xuất (đưa ra, cho ra): xuất bản, xuất gia, xuất hành, xuất khâu, xuất ngũ, đề xuất, sản xuất...

- yếu (quan trọng): yếu điểm, yếu lược, chính yếu, yếu nhân, xung yếu, cốt yếu...

Sachbaitap.com